Tweet
Döviz kuru sistemleri üzerine olan literatür, alternatif uygulamaların gerektirdiği
"kredibilite" ve "esneklik" kavramları arasındaki tercih üzerinde önemle
durmaktadır. İki uç örnek üzerinde durulursa; tam esnek kur sisteminde Merkez
bankası müdahalesi enaza indirgenmekte ve bağımsız para politikası uygulamasına
olanak tanınmaktadır. Bu sistem döviz kuru değişimleri ile içsel ve dışsal şokların
gerektirdiği ayarlamaların hemen tümünü yansıtmaktadır. Sistemin getirdiği
esnekliğin maliyeti daha yüksek enflasyon ve kredibilite kaybıdır. Diğer uç örnek
olan sabit kur sistemi ise uygulamada daha yüksek kredibilite ancak daha az
esneklik sağlamaktadır. Sistemden çıkış yapılmadığı sürece gerçekleşen
makroekonomik disiplin olumlu bekleyişler yaratacak ve enflasyon oranı daha
düşük seviyede gerçekleşebilecektir.
Tam esnek ve sabit kur sistemi, iki uç döviz kuru sistemi uygulamasını
oluşturmaktadır. Ancak, bu iki uygulama arasında farklı sistemler mevcuttur.
Aşağıda tam esnek kur sisteminden sabit kur sistemine kadar esneklik derecesine
göre sıralanan 9 farklı döviz kuru sistemine ilişkin açıklamalar yer almaktadır.
İzleyen tabloda açıklaması yapılan farklı döviz kuru sistemleri karşılaştırılmalı
olarak özetlenmektedir.
1. Serbest Dalgalanma (Free Float)
Serbest dalgalanan kur sisteminde ülke parasının değeri piyasa tarafından
belirlenmektedir. Döviz piyasasına yapılan müdahaleler kurların istenilen düzeyde
oluşmasını sağlamak yerine, bu piyasadaki gereksiz dalgalanmaları önlemek ve
değişimleri daha ılımlı hale getirmek için yapılmaktadır. Bu sistemde para politikası
daha etkin hale gelmekte ve ülkenin tutması gereken uluslararası rezerv miktarı
azalmaktadır. Diğer bir avantaj ise dışsal şokların ilk etapta nominal kurlar
tarafından emilmesi sonucu ülke içindeki istikrara olumlu katkıda bulunmasıdır.
Serbest dalgalanan döviz kuru sisteminden kaynaklanan olumsuzluk ise dış
ekonomik ilişkilerde belirsizlikleri ve riskleri artırması nedeniyle kaynak dağılımını
olumsuz etkilemesidir. Ayrıca para politikası için nominal çıpa özelliğini
taşıyabilen döviz kuru bu özelliğini kaybettiğinden, serbest dalgalanan kur sistemi
enflasyona elverişli bir sistem haline gelebilmektedir.
2. Gözetimli Dalgalanma (Managed Float)
Bu kur sisteminde parasal otorite döviz kurlarına müdahale etmekle birlikte, bu
müdahaleler önceden belirlenmiş kurallara göre yapılmamaktadır. Parasal otorite bu
müdahaleleri, kendi karar alma mekanizmasını bir takım ekonomik göstergeler
doğrultusunda o an için iyi olduğunu düşündüğü bir şekilde çalıştırarak
gerçekleştirmektedir. Önceden açıklanmış kurallara bağlı olarak yapılmayan bu
müdahaleler, ülke ekonomisinin hareket alanını genişletmektedir. Ayrıca bu şekilde
yönlendirilebilen kurlarla, serbest dalgalanan kur sisteminin yol açtığı bir takım risk
ve belirsizlikler azaltılabilmektedir. Diğer yandan kurallardan yoksun bu tür
müdahaleler ekonomiler genelinde düşünüldüğünde birbirleriyle çelişen yönleri
olabilmektedir. Kurların gözetimli bir şekilde dalgalandığı bir ekonomide, yapılan
müdahaleler sonucu elde edilmeye çalışılan ekonomik yararlar diğer ülkelerin
bundan olumsuz etkilenmesi sonucu oluşuyorsa bu sistem "kirli dalgalanma" olarak adlandırılmaktadır.
3. Aralık İçinde Dalgalanma (Floating within a Band)
Bu tür bir sistemde,kurların belirlenen bir aralık içinde serbestçe dalgalanmasına
izin verilmektedir. Serbest dalgalanan ve sabit kur sisteminin bir birleşimi gibi
algılanabilecek bu kur sistemi esnekliği ve istikrarı beraberinde getirir. Merkez
parite olarak belirlenen aralığın ortalama değeri kurlara bir belirlilik kazandırırken,
kurların bu aralık içinde dalgalanabilmesi dışsal şokların etkisini azaltmaktadır. Bu
sistemde aralığın belirlenmesi bir problem niteliğini taşımaktadır. Çok dar
belirlenen aralık istikrarsızlığı ve spekülasyonu beraberinde getirebilmektedir.
Ayrıca bu aralığın sürdürülebilir olması bu sisteme güven için şarttır. Devamlı
ayarlanan aralık beklenen faydaları yokedebilmektedir.
4. Kaygan Aralık (Sliding Band)
Kaygan aralık sisteminde, bir önceki sistemden farklı olarak, aralığın ortalama
değeri (merkez kur) sabitlenmemiştir. Bu ortalama değer belli olmayan sürelerle
ayarlanmaktadır. Genelde yüksek enflasyon gözlenen ekonomilerde uygulama alanı bulan bir sistemdir.
Ayarlanabilir merkez kur sayesinde kurun olası aşırı 4
değerlenmesi engellenmektedir. Fakat kaygan kur sisteminde ayarlama süresinin ve
sıklığının bilinmemesi piyasalarda belirsizlik yaratabilmektedir.
5. Yönlendirilmiş Sabit Aralık (Crawling Band)
Yönlendirilmiş sabit aralık sisteminde, ülke parasının değeri önceden açıklanmış
sabit bir değer etrafında belirli limitler içinde dalgalanmaktadır. Fakat esas alınan
sabit değer seçilmiş ekonomik göstergeler ve özellikle ödemeler dengesindeki
gelişmelere bağlı olarak ayarlanabilmektedir. Uygulamada aralık sistemi
yönlendirilmiş sabit parite sistemi ile karşılaştırıldığında daha esnek bir yapıya
sahiptir. Yönlendirilmiş sabit aralık sistemin alışılmış sabit kur sistemlerinden
farkı, sabit kur üzerinde bir baskı oluştuğunda,gerekli ayarlamanın bir anda değil
belirli aralıklarla ve sıklıkla yapılıyor olmasıdır. Ayrıca bu ayarlamalar arasında
belirlenen limitler içinde dalgalanmasına da izin verilmektedir. Yapılan bu
ayarlamalar sayesinde, diğer sabit kur sistemlerinde gözlenen ve beklentiden
kaynaklı spekülatif hareketler engellenebilmektedir. En büyük olumsuzluk ise faiz
politikasının kurları destekleme zorunluluğudur. Bu nedenle faizler ekonominin
gerekleri doğrultusunda istenildiği gibi kullanılamamaktadır.
6. Yönlendirilmiş Sabit Parite (Crawling Peg)
Bu kur sisteminde ülke parasının değeri sabitlenmiştir.Ancak bu sabit değer aynı
yönlendirilmiş sabit aralık sisteminde olduğu gibi, o ülkenin seçilmiş ekonomik
göstergelerine ve özellikle ödemeler dengesindeki gelişmelere bağlı olarak 5
ayarlanabilmektedir. Bu sistem yönlendirilmiş sabit aralık sistemi ile
karşılaştırıldığında daha katı bir yapıya sahip olmakla birlikte alışılmış sabit kur
sistemleri ile karşılaştırıldığında, bu sistemlerden farklı olarak sabit kur üzerinde
bir baskı oluştuğunda, yine gerekli ayarlamanın bir anda değil belirli aralıklarla ve
sıklıkla yapılıyor olmasıdır. Bu nedenle bu sistem, yönlendirilmiş sabit aralık
sistemin avantajlarını ve dezavantajlarını beraberinde getirmektedir. Bunlara ek
olarak, aralığın olmaması nedeniyle belirsizlikler daha aza indirgenmiştir.
7. Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi (Fixed-but-adjustable exchange rate)
Bretton Woods sistemi olarak bilinen bir sistemdir.Bu sistemde kur sabit olmakla
birlikte parasal otorite süresiz bir şekilde bu kuru sürdürmek zorunda değildir.
Belirlenen kur uygulanan ekonomik politikalarla tutarsızsa arzu edilen yönde
değiştirilebilmektedir. Bu sistem dış ticaret üzerindeki kur belirsizliğini azaltarak
ekonomik istikrara katkıda bulunur. Diğer yandan olası bir ayarlama beklentisi
(devalüasyon)yoğun spekülasyonlara yol açabildiğinden ekonomide kriz yaratmaya elverişli bir sistemdir.
8. Para Kurulu (Currency Board)
Ülke parasının seçilecek olan yabancı bir para ile sabit kurdan değişimi öngören
ve belirli yasal düzenlemeleri gerektiren bir sistemdir. Bu sistemde para otoritesi
ülke parasını yanlız yabancı para girişi karşılığı basmaktadır. Ayrıca Merkez
Bankasının parasal düzenlemeler ve son kredi mercii gibi geleneksel 6
fonksiyonlarına son vermektedir Diğer yandan bu sistemin uygulanması kolay
olmakla beraber para ve maliye politikalarının güvenirliliğini artırması, döviz
kuruna istikrar kazandırması, faiz oranları birleştirmesi ve finansal derinliği
artırması gibi faydaları da vardır.Bunun yanında bir takım maliyetler de
getirmektedir.Parakurulu sisteminde bankalar daha duyarlı hale gelmekte
MB fonksiyonlarını kaybetmekte, mali politikalar üzerine sınırlama gelmekte
ve nominal kurlar esnekliğini kaybetmektedir. Bu sistemin uygulanacağı
ekonomide güçlü bir kamu finansmanı,sağlıklı bir finansal yapı ve yeterli miktarda döviz kaynakları gerekli görülmektedir.
9. Tam Dolarizasyon (Full 'dollarization')
Bu sistemi uygulayan ülke parasal bağımsızlığına son vermekte ve başka bir
ülkenin para birimini kullanmaktadır. Para kurulu sisteminin uç şeklidir. Parasal
disiplini artırması nedeniyle güvenirliliği fazladır. Ayrıca istikrarsız bir döviz
kurunun yol açtığı olumsuzlukları ortadan kaldırır. En önemli maliyetleri ise
senyoranj gelirinin kaybı, Merkez Bankasının son kredi mercii rolüne sınırlaması,
ekonomiyi döviz kuru krizlerine karşı duyarlı hale getirmesidir.
"kredibilite" ve "esneklik" kavramları arasındaki tercih üzerinde önemle
durmaktadır. İki uç örnek üzerinde durulursa; tam esnek kur sisteminde Merkez
bankası müdahalesi enaza indirgenmekte ve bağımsız para politikası uygulamasına
olanak tanınmaktadır. Bu sistem döviz kuru değişimleri ile içsel ve dışsal şokların
gerektirdiği ayarlamaların hemen tümünü yansıtmaktadır. Sistemin getirdiği
esnekliğin maliyeti daha yüksek enflasyon ve kredibilite kaybıdır. Diğer uç örnek
olan sabit kur sistemi ise uygulamada daha yüksek kredibilite ancak daha az
esneklik sağlamaktadır. Sistemden çıkış yapılmadığı sürece gerçekleşen
makroekonomik disiplin olumlu bekleyişler yaratacak ve enflasyon oranı daha
düşük seviyede gerçekleşebilecektir.
Tam esnek ve sabit kur sistemi, iki uç döviz kuru sistemi uygulamasını
oluşturmaktadır. Ancak, bu iki uygulama arasında farklı sistemler mevcuttur.
Aşağıda tam esnek kur sisteminden sabit kur sistemine kadar esneklik derecesine
göre sıralanan 9 farklı döviz kuru sistemine ilişkin açıklamalar yer almaktadır.
İzleyen tabloda açıklaması yapılan farklı döviz kuru sistemleri karşılaştırılmalı
olarak özetlenmektedir.
1. Serbest Dalgalanma (Free Float)
Serbest dalgalanan kur sisteminde ülke parasının değeri piyasa tarafından
belirlenmektedir. Döviz piyasasına yapılan müdahaleler kurların istenilen düzeyde
oluşmasını sağlamak yerine, bu piyasadaki gereksiz dalgalanmaları önlemek ve
değişimleri daha ılımlı hale getirmek için yapılmaktadır. Bu sistemde para politikası
daha etkin hale gelmekte ve ülkenin tutması gereken uluslararası rezerv miktarı
azalmaktadır. Diğer bir avantaj ise dışsal şokların ilk etapta nominal kurlar
tarafından emilmesi sonucu ülke içindeki istikrara olumlu katkıda bulunmasıdır.
Serbest dalgalanan döviz kuru sisteminden kaynaklanan olumsuzluk ise dış
ekonomik ilişkilerde belirsizlikleri ve riskleri artırması nedeniyle kaynak dağılımını
olumsuz etkilemesidir. Ayrıca para politikası için nominal çıpa özelliğini
taşıyabilen döviz kuru bu özelliğini kaybettiğinden, serbest dalgalanan kur sistemi
enflasyona elverişli bir sistem haline gelebilmektedir.
2. Gözetimli Dalgalanma (Managed Float)
Bu kur sisteminde parasal otorite döviz kurlarına müdahale etmekle birlikte, bu
müdahaleler önceden belirlenmiş kurallara göre yapılmamaktadır. Parasal otorite bu
müdahaleleri, kendi karar alma mekanizmasını bir takım ekonomik göstergeler
doğrultusunda o an için iyi olduğunu düşündüğü bir şekilde çalıştırarak
gerçekleştirmektedir. Önceden açıklanmış kurallara bağlı olarak yapılmayan bu
müdahaleler, ülke ekonomisinin hareket alanını genişletmektedir. Ayrıca bu şekilde
yönlendirilebilen kurlarla, serbest dalgalanan kur sisteminin yol açtığı bir takım risk
ve belirsizlikler azaltılabilmektedir. Diğer yandan kurallardan yoksun bu tür
müdahaleler ekonomiler genelinde düşünüldüğünde birbirleriyle çelişen yönleri
olabilmektedir. Kurların gözetimli bir şekilde dalgalandığı bir ekonomide, yapılan
müdahaleler sonucu elde edilmeye çalışılan ekonomik yararlar diğer ülkelerin
bundan olumsuz etkilenmesi sonucu oluşuyorsa bu sistem "kirli dalgalanma" olarak adlandırılmaktadır.
3. Aralık İçinde Dalgalanma (Floating within a Band)
Bu tür bir sistemde,kurların belirlenen bir aralık içinde serbestçe dalgalanmasına
izin verilmektedir. Serbest dalgalanan ve sabit kur sisteminin bir birleşimi gibi
algılanabilecek bu kur sistemi esnekliği ve istikrarı beraberinde getirir. Merkez
parite olarak belirlenen aralığın ortalama değeri kurlara bir belirlilik kazandırırken,
kurların bu aralık içinde dalgalanabilmesi dışsal şokların etkisini azaltmaktadır. Bu
sistemde aralığın belirlenmesi bir problem niteliğini taşımaktadır. Çok dar
belirlenen aralık istikrarsızlığı ve spekülasyonu beraberinde getirebilmektedir.
Ayrıca bu aralığın sürdürülebilir olması bu sisteme güven için şarttır. Devamlı
ayarlanan aralık beklenen faydaları yokedebilmektedir.
4. Kaygan Aralık (Sliding Band)
Kaygan aralık sisteminde, bir önceki sistemden farklı olarak, aralığın ortalama
değeri (merkez kur) sabitlenmemiştir. Bu ortalama değer belli olmayan sürelerle
ayarlanmaktadır. Genelde yüksek enflasyon gözlenen ekonomilerde uygulama alanı bulan bir sistemdir.
Ayarlanabilir merkez kur sayesinde kurun olası aşırı 4
değerlenmesi engellenmektedir. Fakat kaygan kur sisteminde ayarlama süresinin ve
sıklığının bilinmemesi piyasalarda belirsizlik yaratabilmektedir.
5. Yönlendirilmiş Sabit Aralık (Crawling Band)
Yönlendirilmiş sabit aralık sisteminde, ülke parasının değeri önceden açıklanmış
sabit bir değer etrafında belirli limitler içinde dalgalanmaktadır. Fakat esas alınan
sabit değer seçilmiş ekonomik göstergeler ve özellikle ödemeler dengesindeki
gelişmelere bağlı olarak ayarlanabilmektedir. Uygulamada aralık sistemi
yönlendirilmiş sabit parite sistemi ile karşılaştırıldığında daha esnek bir yapıya
sahiptir. Yönlendirilmiş sabit aralık sistemin alışılmış sabit kur sistemlerinden
farkı, sabit kur üzerinde bir baskı oluştuğunda,gerekli ayarlamanın bir anda değil
belirli aralıklarla ve sıklıkla yapılıyor olmasıdır. Ayrıca bu ayarlamalar arasında
belirlenen limitler içinde dalgalanmasına da izin verilmektedir. Yapılan bu
ayarlamalar sayesinde, diğer sabit kur sistemlerinde gözlenen ve beklentiden
kaynaklı spekülatif hareketler engellenebilmektedir. En büyük olumsuzluk ise faiz
politikasının kurları destekleme zorunluluğudur. Bu nedenle faizler ekonominin
gerekleri doğrultusunda istenildiği gibi kullanılamamaktadır.
6. Yönlendirilmiş Sabit Parite (Crawling Peg)
Bu kur sisteminde ülke parasının değeri sabitlenmiştir.Ancak bu sabit değer aynı
yönlendirilmiş sabit aralık sisteminde olduğu gibi, o ülkenin seçilmiş ekonomik
göstergelerine ve özellikle ödemeler dengesindeki gelişmelere bağlı olarak 5
ayarlanabilmektedir. Bu sistem yönlendirilmiş sabit aralık sistemi ile
karşılaştırıldığında daha katı bir yapıya sahip olmakla birlikte alışılmış sabit kur
sistemleri ile karşılaştırıldığında, bu sistemlerden farklı olarak sabit kur üzerinde
bir baskı oluştuğunda, yine gerekli ayarlamanın bir anda değil belirli aralıklarla ve
sıklıkla yapılıyor olmasıdır. Bu nedenle bu sistem, yönlendirilmiş sabit aralık
sistemin avantajlarını ve dezavantajlarını beraberinde getirmektedir. Bunlara ek
olarak, aralığın olmaması nedeniyle belirsizlikler daha aza indirgenmiştir.
7. Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi (Fixed-but-adjustable exchange rate)
Bretton Woods sistemi olarak bilinen bir sistemdir.Bu sistemde kur sabit olmakla
birlikte parasal otorite süresiz bir şekilde bu kuru sürdürmek zorunda değildir.
Belirlenen kur uygulanan ekonomik politikalarla tutarsızsa arzu edilen yönde
değiştirilebilmektedir. Bu sistem dış ticaret üzerindeki kur belirsizliğini azaltarak
ekonomik istikrara katkıda bulunur. Diğer yandan olası bir ayarlama beklentisi
(devalüasyon)yoğun spekülasyonlara yol açabildiğinden ekonomide kriz yaratmaya elverişli bir sistemdir.
8. Para Kurulu (Currency Board)
Ülke parasının seçilecek olan yabancı bir para ile sabit kurdan değişimi öngören
ve belirli yasal düzenlemeleri gerektiren bir sistemdir. Bu sistemde para otoritesi
ülke parasını yanlız yabancı para girişi karşılığı basmaktadır. Ayrıca Merkez
Bankasının parasal düzenlemeler ve son kredi mercii gibi geleneksel 6
fonksiyonlarına son vermektedir Diğer yandan bu sistemin uygulanması kolay
olmakla beraber para ve maliye politikalarının güvenirliliğini artırması, döviz
kuruna istikrar kazandırması, faiz oranları birleştirmesi ve finansal derinliği
artırması gibi faydaları da vardır.Bunun yanında bir takım maliyetler de
getirmektedir.Parakurulu sisteminde bankalar daha duyarlı hale gelmekte
MB fonksiyonlarını kaybetmekte, mali politikalar üzerine sınırlama gelmekte
ve nominal kurlar esnekliğini kaybetmektedir. Bu sistemin uygulanacağı
ekonomide güçlü bir kamu finansmanı,sağlıklı bir finansal yapı ve yeterli miktarda döviz kaynakları gerekli görülmektedir.
9. Tam Dolarizasyon (Full 'dollarization')
Bu sistemi uygulayan ülke parasal bağımsızlığına son vermekte ve başka bir
ülkenin para birimini kullanmaktadır. Para kurulu sisteminin uç şeklidir. Parasal
disiplini artırması nedeniyle güvenirliliği fazladır. Ayrıca istikrarsız bir döviz
kurunun yol açtığı olumsuzlukları ortadan kaldırır. En önemli maliyetleri ise
senyoranj gelirinin kaybı, Merkez Bankasının son kredi mercii rolüne sınırlaması,
ekonomiyi döviz kuru krizlerine karşı duyarlı hale getirmesidir.