Tweet
Petrol olumsuz etkiliyor ama yıkmıyor
Petrol fiyatlarının 100 dolar sınırını zorladığı bugünlerde uluslararası medya böylesi bir artışa rağmen geçmiş 50 yıldaki diğer örneklerinde olduğu gibi neden stagflasyon ya da resesyon gibi olumsuzlukların yaşanmadığını tartışmaya başladı. Çünkü petrol fiyatları 20 dolarlardan 40 dolara yükseldiğinde herkes artışın sürmesi halinde dünya ekonomilerinin sarsılmasındna korkuyordu.
Servet YILDIRIM / REFERANS
Petrolün varil fiyatı 1999 yılında 10 dolar dolayındaydı. Şimdi ise 90 doların üzerinde bulunuyor. Böylesine önemli bir girdinin fiyatı yaklaşık sekiz yılda dokuz katına çıkıyorsa bunun ekonomiler üzerinde yıkıcı bir etki yapmış olması gerekirdi. Ezberimiz bize bunu söylüyor. Ama sonuçta ortada ne böylesi bir etki var ne de çok yakın gelecekte petrolden dolayı harap olması beklenen bir ekonomi var.
Petrole rağmen büyüme
Aksine dünya ekonomileri en uzun süreli büyümelerini bu dönemde yani petrol fiyatlarının katlanarak arttığı dönemde gerçekleştirdiler. Son beş yıllık dönemde dünya ekonomisi ortalama yüzde 5’in üzerinde büyüdü. Hem de aralıksız olarak. İşte bu nedenle petrol fiyat artışları ekonomileri sarstı ama yıkmadı. Oysa geçmiş fiyat sıçramalarında durum farklıydı. 1973 ve 1980’deki fiyat artışlarında ya da 1990’daki sıçramada farklı ekonomik görüntülerle karşılaşmıştık. Fiyat artışlarını ekonomilerdeki durgunluk ya da daralma izlemişti. 2000’li yıllardaki fiyat artışında ise şu ana kadar böyle bir etki gözlenmedi.
İki dönemi birbirinden ayıran en temel fark ise eski fiyat artışlarının arz şokundan şimdikinin ise talep şokundan kaynaklanmış olması. 1973 yılında OPEC boykotu güçlü bir arz şokuydu. Petrolün musluğu bir anda kısılmıştı. Aynı şekilde 1980’de İran ve Irak gibi iki önemli üreticinin üretimi savaş nedeniyle aksadı. 1990’ların başında ise Irak’ın Kuveyt’i işgali ve sonrasındaki Birleşmiş Milletler yaptırımı önemli üreticilerden ikisinin üretimini aksattı.
Talepte canlanma
Oysa 2000’li yılların fiyat artışının temel nedeni arzdaki kısıntılar değil talepteki canlanmaydı. Başta Çin ve Hindistan olmak üzere Asya ekonomilerinin hızlı büyümesi ve bu büyümenin gerektirdiği petrol tüketimi, ABD’de ekonominin seyrine bağlı olarak tüketimin canlı olması talebi artırdı. Bizim için bile bu dönem büyüme dönemi olmadı mı? Türkiye’nin arka arkaya 20 çeyreğin üzerinde büyüdüğü başka bir ödnem daha var mı? Sözün kısası bu dönemde petrol fiyat artışlarının temel nedeni global büyüme oldu.
Petrol fiyatlarındaki hızlı yükselme dünya ekonomilerindeki uzun süreli büyüme eğiliminin bir bedeli olduğu için biz 1970 ve 80’lerdeki etkiyi görmedik. Bu arada artan petrol fiyatları nedeniyle petrol üreticilerinin kasalarında biriken sermaye dünyadaki büyümenin finansmanında önemli rol oynayarak bu sürecin uzun süreli olmasında rol oynadı ve hala da oynuyor. Dile kolay sırf OPEC üyesi ülkelerin petrolden geçen yıl kazandıkları para 608 milyar dolar.
Bu yıl ise 658 milyar dolar daha kazanmaları bekleniyor. Bu hızla giderse 2008’de ise 762 milyar dolar daha kazanacaklar. Bu paralar uluslararası sermaye hareketleri şeklinde Türkiye’den ABD’ye kadar bir çok ülkenin cari açık finansmanına yardımcı oluyor.
Yıkıcı etki yok
Petrol fiyat artışlarının hiç olumsuz etkisi olmadığını söylemek mümkün değil. Dün Reuters’daki bir haberde University of Michigan’dan Lutz Kilian’ın bir çalışmasına atıf vardı. Enerji fiyatlarındaki aylık yüzde 1’lik bir artışın ABD’deki iç tüketimi bir yıl sonra yüzde 0,15 zayıflattığını söylüyor. Aynı haberde bir başka tesbit daha yer alıyor. Petroldeki her 10 dolarlık artış ABD’de büyümeyi bir kaç yıllık dönem için yüzde 0,1 yavaşlatırken, enflasyonu da yüzde 0,2 yukarı itiyor.
Bizim Merkez Bankası'nın son açıkladığı enflasyon raporunda da petrol fiyatlarının yüksek seyretmesi nedeniyle bu yılki enflasyon tahmininin 0.8 puan yükseltildiği yer almıştı. Kısacası petrol fiyatlarındaki artışlar ekonomileri olumsuz ertkilemesine etkiliyor ancak artışın nedeni dünya ekonomilerindeki büyüme kaynaklı petrol talebi olduğu için yıkıcı etkide bulunmuyor. Bu da bizim şansımız.
Petrol fiyatlarının 100 dolar sınırını zorladığı bugünlerde uluslararası medya böylesi bir artışa rağmen geçmiş 50 yıldaki diğer örneklerinde olduğu gibi neden stagflasyon ya da resesyon gibi olumsuzlukların yaşanmadığını tartışmaya başladı. Çünkü petrol fiyatları 20 dolarlardan 40 dolara yükseldiğinde herkes artışın sürmesi halinde dünya ekonomilerinin sarsılmasındna korkuyordu.
Servet YILDIRIM / REFERANS
Petrolün varil fiyatı 1999 yılında 10 dolar dolayındaydı. Şimdi ise 90 doların üzerinde bulunuyor. Böylesine önemli bir girdinin fiyatı yaklaşık sekiz yılda dokuz katına çıkıyorsa bunun ekonomiler üzerinde yıkıcı bir etki yapmış olması gerekirdi. Ezberimiz bize bunu söylüyor. Ama sonuçta ortada ne böylesi bir etki var ne de çok yakın gelecekte petrolden dolayı harap olması beklenen bir ekonomi var.
Petrole rağmen büyüme
Aksine dünya ekonomileri en uzun süreli büyümelerini bu dönemde yani petrol fiyatlarının katlanarak arttığı dönemde gerçekleştirdiler. Son beş yıllık dönemde dünya ekonomisi ortalama yüzde 5’in üzerinde büyüdü. Hem de aralıksız olarak. İşte bu nedenle petrol fiyat artışları ekonomileri sarstı ama yıkmadı. Oysa geçmiş fiyat sıçramalarında durum farklıydı. 1973 ve 1980’deki fiyat artışlarında ya da 1990’daki sıçramada farklı ekonomik görüntülerle karşılaşmıştık. Fiyat artışlarını ekonomilerdeki durgunluk ya da daralma izlemişti. 2000’li yıllardaki fiyat artışında ise şu ana kadar böyle bir etki gözlenmedi.
İki dönemi birbirinden ayıran en temel fark ise eski fiyat artışlarının arz şokundan şimdikinin ise talep şokundan kaynaklanmış olması. 1973 yılında OPEC boykotu güçlü bir arz şokuydu. Petrolün musluğu bir anda kısılmıştı. Aynı şekilde 1980’de İran ve Irak gibi iki önemli üreticinin üretimi savaş nedeniyle aksadı. 1990’ların başında ise Irak’ın Kuveyt’i işgali ve sonrasındaki Birleşmiş Milletler yaptırımı önemli üreticilerden ikisinin üretimini aksattı.
Talepte canlanma
Oysa 2000’li yılların fiyat artışının temel nedeni arzdaki kısıntılar değil talepteki canlanmaydı. Başta Çin ve Hindistan olmak üzere Asya ekonomilerinin hızlı büyümesi ve bu büyümenin gerektirdiği petrol tüketimi, ABD’de ekonominin seyrine bağlı olarak tüketimin canlı olması talebi artırdı. Bizim için bile bu dönem büyüme dönemi olmadı mı? Türkiye’nin arka arkaya 20 çeyreğin üzerinde büyüdüğü başka bir ödnem daha var mı? Sözün kısası bu dönemde petrol fiyat artışlarının temel nedeni global büyüme oldu.
Petrol fiyatlarındaki hızlı yükselme dünya ekonomilerindeki uzun süreli büyüme eğiliminin bir bedeli olduğu için biz 1970 ve 80’lerdeki etkiyi görmedik. Bu arada artan petrol fiyatları nedeniyle petrol üreticilerinin kasalarında biriken sermaye dünyadaki büyümenin finansmanında önemli rol oynayarak bu sürecin uzun süreli olmasında rol oynadı ve hala da oynuyor. Dile kolay sırf OPEC üyesi ülkelerin petrolden geçen yıl kazandıkları para 608 milyar dolar.
Bu yıl ise 658 milyar dolar daha kazanmaları bekleniyor. Bu hızla giderse 2008’de ise 762 milyar dolar daha kazanacaklar. Bu paralar uluslararası sermaye hareketleri şeklinde Türkiye’den ABD’ye kadar bir çok ülkenin cari açık finansmanına yardımcı oluyor.
Yıkıcı etki yok
Petrol fiyat artışlarının hiç olumsuz etkisi olmadığını söylemek mümkün değil. Dün Reuters’daki bir haberde University of Michigan’dan Lutz Kilian’ın bir çalışmasına atıf vardı. Enerji fiyatlarındaki aylık yüzde 1’lik bir artışın ABD’deki iç tüketimi bir yıl sonra yüzde 0,15 zayıflattığını söylüyor. Aynı haberde bir başka tesbit daha yer alıyor. Petroldeki her 10 dolarlık artış ABD’de büyümeyi bir kaç yıllık dönem için yüzde 0,1 yavaşlatırken, enflasyonu da yüzde 0,2 yukarı itiyor.
Bizim Merkez Bankası'nın son açıkladığı enflasyon raporunda da petrol fiyatlarının yüksek seyretmesi nedeniyle bu yılki enflasyon tahmininin 0.8 puan yükseltildiği yer almıştı. Kısacası petrol fiyatlarındaki artışlar ekonomileri olumsuz ertkilemesine etkiliyor ancak artışın nedeni dünya ekonomilerindeki büyüme kaynaklı petrol talebi olduğu için yıkıcı etkide bulunmuyor. Bu da bizim şansımız.